Tevşîhu’l-Letâ’if

Okumakta olduğunuz bu eser, klasik Türk edebiyatı manzum nasihatnâme geleneğinin önemli bir halkasını oluşturmaktadır. Tevşîhu’l-Letâ’if adlı bu mesnevi, XVII. yüzyıl divan şairlerinden Şeyh Ahmed Nûşî tarafından kaleme alınmıştır. Kaynaklarda Nûşî’nin hayatı hakkındaki bilgiler sınırlıdır. Doğumu ve ölümü hakkında elimizde kesin bilgi bulunmayan Ahmed Nûşî Efendi, Tireli Ayşî Efendi’nin oğludur. Dönemin âlimlerinden Abdülaziz Efendi’den dersler alan Nûşî’nin eserlerinden Tevşîhu’l-Letâ’if, El-Kasîdetü’n-Nûşiyye ve bir kısım şiirleri elimizde bulunmaktadır.

Tevşîhu’l-Letâ’if adlı bu önemli nasihatnâme üzerine çalışma fikri, Medine Ârif Hikmet Kütüphanesindeki araştırmalarımız sırasında hâsıl oldu. XVII. yüzyıl divan şairlerinden Remzî’nin Fehmînâme’sini neşre hazırlarken Tevşîhu’l-Letâ’if’i tevafuk eseri gördük. Literatür taraması sonucunda Nûşî ve Tevşîhu’l-Letâ’if üzerine hiçbir bilimsel çalışma yapılmadığına şahit olduk. Bugüne kadar ihmal edilmiş ve gün yüzüne çıkmamış bu önemli manzum nasihatnâmenin her yönüyle araştırılmaya muhtaç olduğu kanaatiyle mesnevi üzerine çalışmaya başladık ve çalışmalarımızın sonunda bu eser ortaya çıktı.

Tevşîhu’l-Letâ’if ile ilgili bu kitap, üç bölümden oluşmaktadır: Çalışmanın ilk bölümünde XVII. yüzyıl divan şairlerinden Şeyh Ahmed Nûşî’nin hayatı, edebî kişiliği ve eserleri tanıtılmıştır. Tezkireler başta olmak üzere diğer biyografik kaynaklarda şair veya mesnevisi hakkında çok az bilgiye ulaşılmıştır. Bu nedenle Şeyh Ahmed Nûşî’nin hayatı ve edebî kişiliği hakkındaki bilgi ve değerlendirmelerin çoğunluğu Tevşîhu’l-Letâ’if’ten yola çıkılarak ortaya konmuştur.

İkinci bölümde söz konusu mesnevi; biçim, içerik, dil ve üslup özellikleri bakımından incelenmiştir. “Tevşîhu’l-Letâ’if’in Şekil Özellikleri” başlığı altında “nazım şekli, mesnevinin adı, şairin mahlası, eserin yazılış tarihi, bölüm ve başlıklar, beyit sayısı, kafiye, redif ve vezin” üzerinde durulmuş ve tanık beyitler verilerek mesnevinin şekil özellikleri ortaya konmuştur. Tevşîhu’l-Letâ’if’in muhteva özellikleri ise eserdeki konu sıralarına göre tek tek incelenmiştir. Nûşî bu eserinde nasihatlerini okuyucuya aktarırken dîbâce bölümünde de belirttiği gibi önemli ve etkili bir yol izlemiştir. Şair, mesnevinin dîbâce bölümünde şöyle der: “… bir makâle iki hikâye eyleyüp Tevşîhu’l-Letâ’if nâm virilmişdür.” Görüldüğü gibi Nûşî, mesnevisinde önce bir konuyu işler ardından konu ile ilgili iki hikâye anlatır. Kıssadan hisse aldırmak yani ilgili konuya uygun iki temsil vermek suretiyle nasihatleri okuyucuların daha rahat anlamaları sağlanmıştır. Ayrıca Nûşî, makâle ve hikâyelerden sonra birkaç beyitle kendi nefsine seslenir ve bölümde işlenen mevzu ile ilgili kendine nasihat eder ve dualarını sıralar. Divan edebiyatı mesnevi geleneğine uygun bir şekilde tertip edilen Tevşîhu’l-Letâ’if’in asıl bölümünde şairin “makâle” olarak adlandırdığı şu on konu işlenir:“Aşk-ı hakîkî, gurur, ilim ve cehalet, adalet, dünyanın faniliği, seher vakti uyanık olmak, ihlas, sabır, sebat ve Hz. Muhammed yolunda fedakârlık, Allah’a niyaz ve dua.” Nasihat edilen her makâleden sonra ise “hikâye” adı verilen bölümlerde yirmi olay/vakıa/hikâye anlatılır. Tevşîhu’l-Letâ’if’in muhteva özellikleri başlığında mesnevi tertibine bağlı kalınarak başlık başlık incelenmiş ve hikâyelerin özeti verilmiştir. Bu bölümün sonunda mesnevinin dil ve üslup özelliklerini de bulmak mümkündür. Eserin şekil, muhteva, dil ve üslup incelemeleriyle ilgili bulgu ve ileri sürülen görüşler tanık beyitlerle ortaya koyulmaya çalışılmış ve alınan örnek beyitlerin sıra numarası da parantez içerisinde verilmiştir.

Çalışmanın üçüncü bölümünde Tevşîhu’l-Letâ’if’in metni ortaya konmuştur. Metin, Tevşîhu’l-Letâ’if’in ulaşabildiğimiz üç nüshası üzerinden kurulmuştur. Bu nüshalardan birisi Medine Ârif Hikmet Kütüphanesi, Türkçe Yazmalar Bölümü, 26/811 arşiv numarasında, ikincisi İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi, Türkçe Yazmalar Bölümü, NEKTY 01868 arşiv numarasında ve üçüncüsü Süleymaniye Kütüphanesi, Halet Efendi, 00118 arşiv numarasında kayıtlıdır. Şunu belirtmek isteriz ki tenkitli metni ortaya koyarken bazı problemlerle karşılaştık. Bu nedenle eserden veya bizden kaynaklı yanlış ve eksikliklerin olacağı muhakkak ve tabiîdir. Eksiklik ve kusurlar noktasında yapılacak eleştiri, metin kısmında teklif edilecek farklı okuma öneri ve uyarıların çalışmamıza ve bize katkı sağlayacağını belirtmek isteriz. Temennimiz Tevşîhu’l-Letâ’if’in yeni nüsha veya nüshalarının bulunmasıyla en kâmil metnin ortaya çıkmasıdır.